1800-2000-nji ýyllarda deňiz porty
Port Türkmenistanda iň uly deňiz porty bolup, Türkmenbaşy şäheriniň çäginde ýerleşýär. 1896-njy ýylyň oktýabrynda Hazar deňziniň gündogarynda portuň düýbi tutuldy. Ýük we ýolagçy gatnawyny birikdirmek we tertiplemek maksady bilen 1903-nji ýylyň 1-nji ýanwarynda söwda deňiz portunyň dolandyryş edarasy döredildi. Ýyllaryň dowamynda ýük gatnawynyň artmagy parom ugurlaryny döretmeklik pikirini ýüze çykardy. 1959-njy ýyldan başlap portuň çäginde parom ugurlarynyň gurluşygy başlandy. Krasnawodsk-Baku ugry boýunça parom 1962-nji ýylda dowamly gatnawlary kabul edip başlady. Parom gatnawlary ýükleriň tiz wagtda eltilip berilmegine ýardam berdi.
2000-2003-nji ýyllar aralygynda portuň giňişleýin durkuny täzelemek işleri amala aşyryldy. Köne gämi duralgalarynyň, ammarlaryň we birnäçe beýleki binalaryň köneleriniň durky täzelendi we täzeleri guruldy, şeýle-de häzirkizaman tehnikalar ornaşdyryldy. Bu bolsa porta, hyzmatlaryny ýokary derejede bermegi üçin mümkinçilik döretdi.
2011-nji ýylda bolsa Türkmenbaşy portunyň durky dolulygyna täzelenjekdigi bildirildi. Taslama, terminallaryň durkuny täzelemegi, gämi duralgalarynyň könelerini aýyryp täzelerini gurmagy göz öňünde tutuldy.
2000-2020 nji ýyllarda Türkmenbaşy Halkara deňiz porty
Türkmenistan döwletimiziň geoykdysady taýdan amatly ýerde ýerleşýändigi nazarda tutulyp, “Türkmenbaşy Halkara deňiz portuny we Türkmen deňiz söwda flotuny 2020-nji ýyla çenli ösdürmegiň Baş meýilnamasyna” laýyklykda Hormatly Prezidentimiziň 2014-nji ýylyň 29-njy maýynda gol çeken Karary esasynda, Beýik Ýüpek ýolunda esasy giňişlik hökmünde garalýan Türkmenbaşy Halkara deňiz portunyň düýbiniň tutulmagyna badalga berildi. 2014-nji ýylda ýolagçylaryň deňiz wokzaly açyldy. 2018-nji ýylda täze Türkmenbaşy Halkara deňiz porty açyldy.
Türkmenbaşy Halkara deňiz porty barada – Portuň umumy meýdany 150 gektardan gowrak. Gämileriň gämi duralgasyna ýanaşmagyny üpjün etmek üçin takmynan 10 million kub metr toprak gazmak we deňiz düýbüni çuňlaşdyrmak üçin ummasyz köp işler geçirildi.
Gämi duralgasynyň umumy uzynlygy 20 metr, 3600 metr bolup, birnäçe ýük we ýolagçy gämilerine bir wagtyň özünde porta gelmäge, ugramaga we hyzmat etmäge mümkinçilik berýär.
Port ýolagçy we parom terminallaryny, konteýner terminallaryny, umumy we ürgün ýük terminallaryny öz içine alýar.
Gämi gidrawliki gurluşlaryndan başga-da, portda ulag goldawyny goşmak bilen köp sanly kenarýaka infrastruktura desgalary guruldy: umumy uzynlygy 4000 metre golaý we 30,000 metr töweregi demir ýol geçelgeleri bolan awtoulag ýollary.
Täze portuň umumy önümçiligi ýylda 300 müň ýolagçy, 75 müň ýük awtoulagy, 400 müň konteýner, 3 million tonna köp mukdarda we 4 million tonna umumy ýük ýaly nebit önümlerini hasaba almasaň, ýylda ortaça 17 million tonna ýük bolýar, şeýle hem şol bir wagtyň özünde 17 gämini kabul etmek mümkinçiligi bar.
Ýolagçy parom terminaly – Ýolagçy parom terminalynyň binasy Hazarýaka deňiz portlarynyň arasynda ýolagçylar, ýük awtoulaglary we ulaglar üçin ýokary hilli hyzmatlary etmäge mümkinçilik berýär. Bu terminalda tehniki gözleg merkezi, dezinfeksiýa binasy, demir ýol gözegçilik binasy we ýük awtoulag duralgasy bar. Jemi meýdany 230,000 inedördül metr bolan ýolagçy parom terminaly ýylda 300 000 ýolagçy we 75,000 ulag bilen işlemäge ukyplydyr. Terminalyň çäginde 50 orunlyk myhmanhana bar. Terminal binasy bir wagtyň özünde 800 ýolagça hyzmat etmäge, şeýle hem dört paromy kabul etmäge ukyply.
Terminalyň bir tarapyndan otlylara, beýleki tarapdan ulaglara girmesi üçin niýetlenen 256 metrlik gämi duralgasy bar.
Ýolagçy parom terminalynyň binasynda kassasy, walýuta alyş-çalyş bölümi, maglumat stoly, hasaba alyş stoly, ösümlikler we haýwanlar üçin karantin meýdançasy, ofisler, SIP otagy, goş otaglary, pasport gözegçiligi, awtomatiki enjamlar, elektron geçelgeler, dynç alyş üçin açyk terassalar bar.
Konteýner terminaly – Umumy meýdany 249,000 inedördül metr bolan konteýner terminaly ýylda 400,000 konteýner işlemäge ukyply. Gämi duralgasynyň umumy uzynlygy 480 metr bolan terminal, bir wagtyň özünde 5000 tonna çenli doly göterijilik ukyby bolan 3 gämini kabul edip bilýär, bu bolsa Türkmenistanyň ulag-logistika infrastrukturasyny berkidip, eksportyň we importyň ösmegine uly goşant goşýar. Terminalda göterijilik ukyby 70 tonna bolan 2 gämi kran, sagatda 30 konteýner işlemäge ukyply, hersi 48 tonna göteriji 2 demir ýol kran we hersi 45 tonna göteriji 6 tigirli kran, şeýle hem göteriji kuwwaty 25, 45 we 50 tonna bolan konteýnerleri herekete getirmek we ýerleşdirmek üçin ulaglar bar. Terminal umumy meýdany 9,984 inedördül metr bolan ammarlary, umumy meýdany 3,060 inedördül metre barabar ammarlary öz içine alýar.
Gämi dolandyryş merkezi porta girýän gämileriň howpsuz nawigasiýasyny üpjün etmek üçin guruldy we Halkara Deňiz Guramasy tarapyndan maslahat berilýän dünýä standartlarynyň häzirki zaman nawigasiýa enjamlary bilen enjamlaşdyryldy. Mundan başga-da, bu binanyň gapdalynda ýangyn howpsuzlygy binasy we häzirki zaman enjamlary bilen enjamlaşdyrylan lukmançylyk merkezi bar.
Ürgün ýük terminaly – Umumy kuwwaty 3000 000 tonna ýük bolan köp mukdarda ürgün ýük terminaly demir magdany, sement, kömür, kükürt, galla, şeker, duz we beýleki köp sanly ürgün ýük ýaly ýükleri dolandyrmak we saklamak üçin niýetlenen. Gämi duralgasynyň uzynlygy 440 metr bolan terminal, şol bir wagtyň özünde her biri 5000 tonna çenli doly göterijilik ukyby bolan 3 gämä hyzmat etmäge ukyplydyr. Terminal göterijilik ukyby 42 tonna bolan 3 demirýol kran, göteriş kuwwaty sagatda 650 tonna köp ýük göteriji 2 konweýer liniýasy, göterijilik ukyby 20 tonna 5 tigirli ýük göteriji we 20 tonna göterijilik 1 ykjam kran bilen enjamlaşdyrylandyr. Dänäni saklamakdan başga-da, umumy kuwwaty 35 000 kub metr bolan 14 silos we umumy kuwwaty 6000 kub metr bolan 8 sement silos bar. Terminalda 37000 inedördül metr açyk ammar we umumy meýdany 8512 inedördül metr bolan ýapyk ammarlar bar.
Umumy ýük terminaly – Umumy ýük terminalynyň umumy meýdany 261,000 inedördül metr. Ýylda 4,000,000 tonna ýük geçirijilik ukyby bilen terminal polat, demir, agaç materiallary, ulaglar, enjamlar we agyr ýükleri ýüklemek we düşürmek üçin niýetlenendir. Uzynlygy 625 metr bolan umumy ýük terminaly, 5000 tonna doly göterijilik ukyby bolan 4 gämini bir wagtda dolandyrmak ukybyna eýedir. Bu terminalda göterijilik ukyby 20 tonna bolan 6 demir ýol kran we göterijilik ukyby 84 tonna bolan 1 ykjam kran, şeýle hem iki sany 330 tonna Liebherr kran, agyr we aşa ýük üçin 1500 tonna konweýer bar.
Şeýle hem göteriji kuwwaty 3,5,16,30,60 tonna bolan dürli forklift awtoulaglary bar. Terminalda 7 5000 inedördül metr meýdany bolan açyk ammar we meýdany 26 394 inedördül metr bolan ammar bar.
Polipropilen terminaly – Ýylda 120,000 tonna çenli polipropilen geçirmäge ukyply. Şol bir wagtyň özünde 5000 tonna çenli göterijilik ukyby bolan 3 gämi kabul edip bilýär. Terminalyň 18,750 tonna çenli möçberde ýapyk ammary bar.
